Xác lập sở hữu trí tuệ trong các viện, trường đại học - Cần phân minh chủ sở hữu

Phải khẳng định rằng, các công trình nghiên cứu của sinh viên (SV) trong trường đại học (ĐH), của các viện nghiên cứu ngày càng phong phú. Vậy nhưng, khi đề cập đến vấn đề chủ sở hữu để tiến hành công tác bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, lại gặp không ít vướng mắc.

Nhiều loại hình nghiên cứu

Hàng năm, tổng kết Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học - Euréka (đã triển khai từ 10 năm qua) do Thành Đoàn TPHCM chủ trì, cho thấy có không ít SV tham gia nghiên cứu khoa học.

Ông Nguyễn Công Tĩnh, Giám đốc Trung tâm Phát triển Khoa học và Công nghệ trẻ, đơn vị tổ chức Euréka, cho biết các nghiên cứu khoa học của SV ngày càng sát sườn thời sự cuộc sống hơn như tác động ô nhiễm môi trường, nguồn nước sinh hoạt, các giải pháp vi mô chống ùn tắc giao thông tại TPHCM, hoàn thiện bảng điều tra sự hài lòng của người dân đối với dịch vụ hành chính công… Và đã có nhiều đề tài ứng dụng hiệu quả vào cuộc sống.

Tuy nhiên, điều cần nhận thấy rằng, những công trình nghiên cứu của sinh viên ngoài sự tài trợ của nhà trường, của các tổ chức xã hội, còn có sự ghi nhận từ nỗ lực của chính sinh viên.

Bên cạnh đó, trong các viện nghiên cứu, ngoài các đề tài, dự án thuộc nhà nước thông qua sự tài trợ kinh phí từ ngân sách, các nhiệm vụ khoa học được giao, là các nghiên cứu của chính các nhà khoa học. Hơn nữa, các viện nghiên cứu cũng nhận đơn đặt hàng nghiên cứu từ các tổ chức, cá nhân. Do đó, các loại hình đề tài nghiên cứu của các viện là khá đa dạng.

Xác định chủ sở hữu

Tại hội thảo “Mô hình sở hữu trí tuệ trong các viện, trường đại học” vừa được Cơ quan đại diện phía Nam Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức mới đây, PGS-TS Hồ Sơn Lâm, Viện trưởng Viện Khoa học vật liệu ứng dụng, cho rằng cần xác định cơ sở hình thành đề tài nghiên cứu cũng như thành quả nghiên cứu để bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ.

Chẳng hạn, nếu là SV làm công trình khoa học, thậm chí là luận văn tốt nghiệp thì ý tưởng là của ai, ai chủ trì hướng dẫn và quá trình nghiên cứu, thử nghiệm trên phương tiện cơ sở vật chất của ai. Cần rạch ròi những vấn đề trên để khi xác lập quyền sở hữu trí tuệ cho chính xác và nếu thương mại hóa thành quả nghiên cứu thì “phân chia” cho công bằng.

Cũng với quan điểm này, đại diện Viện Cơ học ứng dụng và tin học (Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam) cho biết ngoài các đề tài, dự án, nhiệm vụ được giao, viện cũng có các đề tài nghiên cứu riêng của các nhà khoa học hoặc viện cử cán bộ đi nghiên cứu.

Đối với các đề tài, dự án được giao với kinh phí từ Nhà nước thì được xác lập quyền sở hữu của Nhà nước, nhưng các đề tài riêng thì có được xác lập quyền sở hữu cho viện hay các cá nhân! Mặt khác, một số nhà khoa học có đề tài riêng nhưng khi triển khai cần hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước thì liệu xác lập chủ sở hữu cho ai.

Bên cạnh đó, các đề tài nghiên cứu trong các trường ĐH cũng khá phức tạp khi xác định chủ sở hữu. Tuy nhiên, tùy thuộc vào quy chế của mỗi trường mà có sự phân minh. Ví dụ theo Trưởng ban Nghiên cứu Khoa học của Trường ĐH Cần Thơ thì nhiệm vụ nghiên cứu nào do trường đầu tư thì là của nhà trường. Do đó, ĐH Cần Thơ xác định là các đề tài nghiên cứu cấp trường mà khi thương mại hóa thì 70% thuộc về chủ sở hữu, 30% cho tác quyền.

TS Bùi Văn Miên, Trường Đại học Nông lâm TPHCM, nhìn nhận việc xác lập quyền sở hữu trí tuệ cho các thành quả nghiên cứu của nhà trường là rất quan trọng, nếu không sẽ thiệt thòi. Bằng chứng là đã gần 10 năm qua, ĐH Nông lâm TPHCM đã chuyển giao tới hơn 20.000 máy sấy nông sản nhưng chẳng thu được lợi nhuận.

Chính vì vậy, bên cạnh xác lập chủ sở hữu, là xúc tiến vườn ươm doanh nghiệp ngay trong nhà trường. Kết quả nghiên cứu sẽ được xác lập sở hữu ngay từ doanh nghiệp mà nhà trường ươm tạo trên cơ sở vật chất, nhân lực mà nhà trường có. 

HOÀNH KHANG